De gemeente Utrecht streeft naar een gezondere leefstijl en leefomgeving voor haar inwoners. Eelco Eerenberg (D66), wethouder voor onder meer onderwijs en volksgezondheid, vertelt op welke manieren de gemeente daar invulling aan geeft.
Een les voor andere wethouders die de voedselomgeving in hun gemeenten duurzamer en gezonder willen inrichten: neem de tijd. Gedrags- en systeemverandering gaan niet over één nacht ijs.
Voedselomgeving
Eén van de grote uitdagingen is het enorme aanbod van ongezond voedsel, zowel fysiek als in marketing. Hoe zorg je ervoor dat het gezonde aanbod aantrekkelijk én toegankelijk is? Eerenberg probeert de verleidingen voor ongezonde keuzes in de publieke ruimte zoveel mogelijk te beperken:
Zo weren we reclames voor ongezonde voeding in de openbare ruimte, en stimuleren we een voedselomgeving die gezondere keuzes vanzelfsprekender maakt.
Gezondheidsverschillen
Gezondheid begint bij de jeugd. Een gezonde toekomst voor alle Utrechtse kinderen is dan ook een speerpunt voor de wethouder:
We willen dat ieder kind opgroeit in een omgeving waarin gezonde keuzes gemakkelijk en vanzelfsprekend zijn. Dat is niet alleen belangrijk om overgewicht en obesitas tegen te gaan, maar ook om de groeiende gezondheidsverschillen in de stad terug te dringen.
Utrechters zonder opleiding of met primair onderwijs of vmbo hebben ruim twee keer zo vaak overgewicht en vier keer zo vaak obesitas als inwoners met een hbo- of wo-opleiding. Ook komt overgewicht vaker voor in wijken met lage inkomens, waar het voedselaanbod ongezonder is.
De inzet van Eerenberg is om dit soort gezondheidsverschillen terug te dringen. Hij licht toe:
Voor mij is het essentieel dat ieder kind gelijke kansen krijgt, en gezondheid is daarbij een belangrijke basis. In Utrecht zie je dat waar je geboren wordt, nog steeds te veel bepaalt hoe gezond je bent. Dat verschil vind ik onacceptabel. Als gemeente kunnen en móeten we helpen om die kloof te verkleinen door te zorgen voor een gezonde omgeving voor alle kinderen.
Scholen
Scholen zijn belangrijke plekken om verschil te kunnen maken in de leef- en eetgewoonten van kinderen. Tussen 2004 en 2020 kwamen er gemiddeld bijna vijf extra voedselaanbieders in een straal van 250 meter rondom scholen bij. Het aantal lunchrooms, restaurants en snelle horeca nam toe, terwijl het aantal verswinkels in de buurt van scholen juist halveerde.
De gemeente investeert in het programma Gezond Gewicht op School, dat scholen stimuleert om gezonde voeding, zoals vegetarische schoollunches, en voldoende beweging structureel onderdeel te maken van de schooldag.
Het programma is niet alleen gericht op het aanbieden van eten, maar ook op educatie over gezonde voeding, betrokkenheid van ouders en een brede gezonde leefstijl. Scholen maken daarnaast gebruik van andere financiële bronnen, zoals het landelijke programma Schoolmaaltijden, en private partijen. Eerenberg:
Door het combineren van deze middelen krijgen in 2025 meer dan 2.350 leerlingen een gezonde schoollunch. Het feit dat we hiermee zo veel leerlingen bereiken, maakt mij enorm trots.
Goede voorbeeld
De gemeente is zich sterk bewust van de impact van voedselkeuzes op het klimaat en de natuur. In de eigen inkoop hanteert Utrecht op dit moment een verdeling van ongeveer 60 procent plantaardig en 40 procent dierlijk.
Die verhouding sluit aan bij de ambitie van de gemeente om in 2027 gezond eten en drinken vaker de norm te maken binnen de eigen voorzieningen. Utrecht volgt daarin de richtlijnen van het Voedingscentrum:
Als gemeente hebben we niet alleen een voorbeeldrol, maar ook directe invloed. Er werken duizenden mensen bij de gemeente, dus als we daar het aanbod gezonder en duurzamer maken, heeft dat direct impact. Bovendien laten we daarmee zien dat we zelf ook doen wat we van anderen vragen.
In een nieuwe aanbesteding voor de catering van drie kantoorlocaties van de gemeente, waaronder het stadhuis, wordt inschrijvers gevraagd een zo hoog mogelijk gehalte plantaardige eiwitten ten opzichte van het totaal aantal ingekochte eiwitten aan te bieden (minimaal 80 procent) en het gehalte dierlijke eiwitten in het standaardmenu te verlagen.
Landelijke samenwerking
Om echt te kunnen sturen op een gezonde voedselomgeving zijn nieuwe wettelijke instrumenten nodig:
Daarom pleiten we actief bij het Rijk voor een Voedselwet die gemeenten de mogelijkheid geeft om bijvoorbeeld het overaanbod van ongezonde eetgelegenheden in een wijk te reguleren.
Utrecht werkt hiervoor samen met andere gemeenten in de City Deal Gezonde en Duurzame Voedselomgeving. Een Voedselwet zou gemeenten bijvoorbeeld de mogelijkheid moeten geven om het aanbod van fastfood in de buurt van scholen te beperken en afspraken te maken met producenten en supermarkten over een gezondere voedselomgeving.
Tegelijkertijd blijft de gemeente actief onderzoeken wat er lokaal in Utrecht kan worden gedaan, zoals het weren van ongezonde reclame en het stimuleren van gezondere alternatieven. Welk advies heeft Eerenberg voor andere gemeenten?
Werk samen met organisaties zoals JOGG en het Voedingscentrum, leer van de kennis en ervaring van anderen gemeenten, en vooral: heb geduld, want gedragsverandering en systeemverandering kosten tijd.